Zachowek to często duże pieniądze. Kiedy spadkodawca obdarowuje wybraną osobę, czy to w testamencie, czy wcześniej – na podstawie umowy darowizny, obdarowany musi liczyć się, że w przyszłości pojawi się obowiązek rozliczenia zachowku. Jak długo taki obowiązek spoczywa na obdarowanym? Co ogranicza odpowiedzialność za zapłatę zachowku?
Odpowiedzialność obdarowanego – termin darowizny
Osoba bezpośrednio obdarowana ponosi odpowiedzialność za zapłatę zachowku. Kwestię tę wprost regulują przepis kodeksu cywilnego.
Jak wskazuje art. 1000 § 1 k.c. Art. 1000. § 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Odpowiedzialność obdarowanego jest jednak obwarowana kilkoma warunkami. Przede wszystkim, do zachowku nie oblicza się darowizn uczynionych na rzecz osób obcych (niebędących uprawnionymi do zachowku) przed 10 laty od śmierci spadkodawcy. Zatem jeżeli mamy do czynienia właśnie z taką niezaliczaną darowizną, to osoba obca, obdarowana ponad 10 lat przed śmiercią spadkodawcy, w ogóle nie będzie już ponosić odpowiedzialności za zachowek.
Art. 994. § 1.kodeksu cywilnego: Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Tymczasem darowizna na rzecz osób uprawnionych do zachowku – np. na rzecz dzieci lub małżonka zawsze będzie podstawą obliczenia zachowku. Zatem jeżeli obdarowani to małżonek, rodzice, dzieci lub wnuki, będą musieli się rozliczyć z darowizny, bez względu jak dawno została uczyniona.
Ograniczenia odpowiedzialności za zachowek – termin przedawnienia roszczenia o zachowek.
Na szczęście dla obdarowanych, roszczenie o zachowek wobec obdarowanego przedawnia się w terminie 5 lat od otwarcia spadku, czyli od śmierci darczyńcy. Zatem jeżeli przez 5 lat najbliższa rodzina spadkodawcy nie upomni się o swój zachowek, obdarowany może odetchnąć z ulg – Roszczenie się przedawniło.
Ograniczenia odpowiedzialności za zachowek – kolejność osób zobowiązanych
Obdarowany ponosi odpowiedzialność dopiero wtedy, kiedy osoby wcześniej zobowiązane (spadkobiercy, osoby które otrzymały zapis windykacyjny), nie są w stanie spłacić zachowku. Podobna zasada funkcjonuje między kolejnymi obdarowanymi. Jak stanowi art. 1001 k.c., osoba wcześniej obdarowana odpowiada za zachowek dopiero wtedy, gdy uprawniony nie może uzyskać zaspokojenia swojego zachowku od osoby później obdarowanej. Obdarowany przez spadkodawcę nie odpowiada więc proporcjonalnie do wartości otrzymanych darowizn, lecz odrębnie i kolejno odpowiednio do dat otrzymania darowizn na swoją rzecz. (Por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 października 2012 r.)
Kwotowe ograniczenie odpowiedzialności za zachowek
Odpowiedzialność obdarowanego ogranicza się jedynie do wartości wzbogacenia, a jeżeli obdarowany jest osobą uprawnioną do zachowku, to także jego odpowiedzialność ogranicza się dodatkowo do wartości jego własnego zachowku.
Jeśli obdarowany otrzymał od ojca darowiznę o wartości 300 000 zł, przy czym jego własny zachowek po ojcu wynosiłby właśnie 300 000 zł, to dochodzi do sytuacji, w której obdarowany ani nie odpowiada wobec innych uprawnionych do zachowku, ani nie ma żadnych roszczeń zachowkowych wobec innych osób, gdyż darowizna idealnie wyczerpuje jego własne roszczenie o zachowek.
Jeżeli obdarowany byłby osobą obcą wobec darczyńcy, a więc nie mógłby uchylić się odpowiedzialności z uwagi na własne prawo do zachowku po darczyńcy, to spadkobiercy mogą wobec takiego darczyńcy dochodzić łącznie nie więcej niż 300 000 zł (wartość darowizny).
Wartość darowizn – jak liczyć
Do obliczenia zachowku co do zasady przyjmuje się wartość darowizny według cen aktualnych na datę orzekania o zachowku. Zatem jeżeli darowizna nieruchomości miała miejsce wiele lat temu, do rozliczenia trzeba wziąć jej aktualną wartość.
W kontekście stale rosnących cen nieruchomości, warto rozważyć, czy nie lepiej rozliczyć się z zachowku tuż po śmierci Spadkodawcy. Za kilka lat, roszczenie o zachowek uzależnione od wartości darowanych nieruchomości, może znacząco wzrosnąć.
Podsumowanie wiadomości o zachowku
Osoba obdarowana co do zasady musi się liczyć z faktem, że po śmierci darczyńcy przyjdzie jej się rozliczyć z darowizny ze spadkobiercami tytułem zachowku. Darowizny uczynione na rzecz osób najbliższych zawsze będą podstawą do obliczania zachowku, bez względu na to, jak dawno zostały uczynione. Dopiero śmierć spadkodawcy/ darczyńcy rozpoczyna bieg 5-letniego okresu przedawnienia roszczeń zachowkowych. Obdarowany może powołać się na kilka okoliczności ograniczających jego odpowiedzialność za zachowek. Mimo wszystko, roszczenie o zachowek to zazwyczaj duże sumy, a zwłoka w spełnieniu roszczenia zachowku może prowadzić do wzrostu wartości zachowku czy naliczania odsetek. Warto zatem dokładnie przeanalizować swoją sytuację. W niektórych przypadkach szybka i dobrowolna zapłata adekwatnego zachowku może okazać się rozwiązaniem najkorzystniejszym.
Zdjęcie z portalu Pexels.com