Sporządzenie ważnego testamentu jest kluczowe dla każdego testatora. Ta czynność prawna odnosi skutek dopiero po jego śmierci, kiedy nie będzie już żadnej możliwości naprawy sytuacji. W tym artykule podpowiem, jakimi zasadami ogólnymi się kierować, by testament był ważny.
Testament to jedyna dostępna czynność prawna pozwalająca na rozporządzenie swoim majątkiem na wypadek śmierci. Ustawodawca daje nam do wyboru trzy zwykłe formy testamentu – własnoręczny, notarialny, allograficzny (sporządzany przed wskazanym urzędnikiem państwowym). Nie ma formy lepszej czy gorszej, wszystkie są tak samo ważne. Każda z nich ma swoje praktyczne zalety i wady związane z różnicami w ich sporządzaniu. Jednak bez względu na wybór formy przez przyszłego spadkodawcę, musi on pamiętać o następujących ogólnych zasadach testowania.
Zdolność testowania mają tylko osoby pełnoletnie, które posiadają pełną zdolność do czynności prawnych. Dzieci poniżej 18 roku życia bez względu na swój stopień dojrzałości i ilość zgromadzonego majątku nie mają możliwości sporządzenia testamentu. Podobnie osoby całkowicie czy nawet częściowo ubezwłasnowolnione, bez różnicy co do aktualnego nasilenia zaburzeń, nie mogą skutecznie spisać swojej ostatniej woli. W tych przypadkach nie ma mowy, żeby zgoda przedstawiciela ustawowego (rodzica, opiekuna) „uratowała” testament małoletniego lub ubezwłasnowolnionego, jak to bywa przy innego rodzaju czynnościach prawnych. Równie niedopuszczalne jest napisanie testamentu przez przedstawiciela ustawowego w imieniu dziecka lub ubezwłasnowolnionego. Osoby nie mające pełnej zdolności do czynności prawnych muszą się po prostu zdać się na ustawową kolejność dziedziczenia.
Testament spisany przez osobę małoletnią lub ubezwłasnowolnioną jest nieważny, nawet jeśli taka osoba osiągnęła już pełnoletniość czy ubezwłasnowolnienie zostało uchylone. W takich przypadkach trzeba po prostu sporządzić nowy testament.
Testament powinien być sporządzony w stanie pozwalającym na świadome i zarazem swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Chodzi tu o stan psychiczny pozwalający na zrozumienie i przemyślenie swoich decyzji, a także możliwość oparcia się naciskom innych osób. Zakłócenia czynności psychicznych wpływające na nieważność testamentu to na przykład konsekwencje chorób i zaburzeń psychicznych, odurzenia alkoholem, substancjami psychoaktywnymi, przyjęcia silnych leków przeciwbólowych, stanu otępiennego i tym podobne.
Stan świadomości jest zawsze oceniany indywidualnie na chwilę sporządzania testamentu. U każdego konkretne choroby przebiegają z różną intensywnością, a objawy mogą się a to nasilać a to słabnąć. Jeśli w postępowaniu spadkowym zajdą wątpliwości co do tej kwestii, stan świadomości spadkodawcy będzie najczęściej ustalany przez biegłego.
Nieważny jest testament sporządzony przez spadkodawcę w stanie wyłączającym swobodne powzięcie decyzji. Do takich sytuacji może dochodzić w przypadku osób starszych, które z powodu wieku i chorób osłabiających ich aktywność i siłę woli nie są w stanie przeciwstawić się naciskom i sugestiom osób trzecich, pod których opieką pozostają. Medialnym przykładem takiej sytuacji jest historia spadku po Violettcie Villas[1].
Pamiętajmy jednak, że podeszły wiek czy konkretne jednostki chorobowe spadkodawcy nie pozbawiają go automatycznie możliwości testowania. Wszystko zależy od indywidualnej sytuacji. Sama sugestia osób trzecich w typowych sytuacjach nie wyłącza swobody powzięcia decyzji. Musi dojść do całkowitego pozbawienia wolnego wyboru.
Testament będzie także nieważny, jeśli został sporządzony pod wpływem groźby. Tak samo będzie, gdy testator znajdował się pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby nie ten błąd, nie sporządziłby testamentu takiej treści.
Testament jest czynnością, którą można dokonać tylko osobiście. Nie ma możliwości sporządzenia testamentu przez pełnomocnika. Jak już wspomniano, nie jest także możliwe, aby przedstawiciel ustawowy sporządził testament w imieniu małoletniego, mimo, że na co dzień zarządza jego majątkiem.
Podobnie wykluczone jest sporządzanie testamentów wspólnych. Każdy ma działać jedynie za siebie i we własnym imieniu. Testament powinien obejmować oświadczenia woli tylko jednego spadkodawcy – nawet jeśli kilka osób ma wspólny majątek i wspólną wizję jego zagospodarowania po śmierci. Przykładowo małżonkowie pozostający w małżeńskiej wspólności majątkowej i posiadający wspólny dom, samochód czy inne mienie i tak powinni sporządzić osobne testamenty.
Powyższe zasady dotyczą każdej formy testamentu. Testator musi posiadać zdolność do czynności prawnych i znajdować się w odpowiednim stanie psychicznym, by świadomie i swobodnie wyrazić swoją wolę. Wymóg osobistego i indywidualnego sporządzania testamentu również ma na celu ograniczenie wpływu osób trzecich na treść dokumentu. Sankcją za nieprzestrzeganie tych reguł będzie nieważność testamentu.
Jeśli zastanawiacie się, jakie zapisy można zawrzeć w testamencie, zapraszam do przeczytania tego wpisu.