Działanie w charakterze oskarżyciela posiłkowego pozwala na aktywną rolę w procesie karnym, a tym samym zwiększa szanse na uzyskanie satysfakcjonującego dla pokrzywdzonego wyroku. Kim dokładnie jest oskarżyciel posiłkowy oraz jakie korzyści i obowiązki wiążą się z tą rolą?
Kim jest oskarżyciel posiłkowy
Oskarżyciel posiłkowy to pokrzywdzony, który zdecydował się brać udział w postępowaniu karnym przed sądem jako strona.
Na sali rozpraw oskarżyciel posiłkowy siada obok prokuratora i tak jak on dąży do przekonania sądu, że oskarżony faktycznie popełnił przestępstwo. Oskarżyciel posiłkowy korzysta z szeregu uprawnień. Między innymi jest zawiadamiany o terminach rozprawy, ma prawo zabierania głosu i zadawania pytań świadkom czy samym oskarżonym podczas ich przesłuchania. Może także składać wnioski dowodowe np. o przesłuchanie kolejnych świadków. W razie uniewinnienia oskarżonego, bądź innego niesatysfakcjonującego rozstrzygnięcia (np. kara jest za łagodna), oskarżyciel posiłkowy ma prawo zaskarżyć wyrok do sądu II instancji.
Jak zostać oskarżycielem posiłkowym?
Pokrzywdzony do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego (czyli praktycznie najpóźniej na początku pierwszej rozprawy) powinien oświadczyć, że będzie brał udział w postępowaniu karnym jako oskarżyciel posiłkowy (zobacz art. 54 k.p.k.). Od tego momentu może korzystać z uprawnień strony.
Pokrzywdzony nie potrzebuje zgody sądu aby stać się oskarżycielem posiłkowym. Jedynie w sytuacji, kiedy w sprawie bierze już udział wielu oskarżycieli, sąd na zasadzie art. 56§ 1 k.p.k. może odmówić kolejnej osobie prawa do udziału w sprawie. Osoba taka może jednak przedstawić sądowi swoje stanowisko na piśmie.
Czy musisz działać jako oskarżyciel i jakie obowiązki się z tym wiążą?
Wstąpienie do sprawy w charakterze oskarżyciela posiłkowego nie jest konieczne, aby dochodzić naprawienia szkody. Jednakże pokrzywdzony, który nie korzysta z tego uprawnienia, traci wgląd w postępowanie i realne możliwości wpływania na jego tok.
Opisane powyżej sposoby udziału w postępowaniu karnym są prawami oskarżyciela posiłkowego, a nie jego obowiązkiem. Ten w ogóle nie musi stawiać się w sądzie (oprócz dnia, kiedy ma być przesłuchany jako świadek). Może też ustanowić pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego, który za niego „dopilnuje” sprawy. W mojej praktyce nieraz pomagam pokrzywdzonym poprzez działanie w ich imieniu w charakterze pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego.
Na wniosek oskarżyciela posiłkowego sąd w razie skazania zasądza na jego rzecz od przestępcy zwrot wydatków związanych z udziałem w sprawie, w tym koszty zastępstwa procesowego.
Co, jeśli nie zdecydujesz się być oskarżycielem posiłkowym?
Jeśli pokrzywdzony przestępstwem nie zdecyduje się na wstąpienie do sprawy w charakterze oskarżyciela posiłkowego, to nadal korzysta z pozostałych uprawnień pokrzywdzonego. Między innymi może:
-złożyć wniosek o naprawienie szkody. Więcej na ten temat przeczytasz w tym artykule,
-być obecnym na rozprawie (jako publiczność), nawet podczas przesłuchania pozostałych osób; w takiej sytuacji pokrzywdzony jest przesłuchiwany jako pierwszy,
– wnioskować o przeprowadzenie mediacji lub wyrazić na nią zgodę, jeśli o to wnosi sam oskarżony,
– sprzeciwić się wnioskowi prokuratora lub samego oskarżonego o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie określonej kary (tzw. dobrowolne poddanie się karze); sprzeciw jest dla sądu wiążący,
– sprzeciwić się warunkowemu umorzenia postępowania na posiedzeniu (sąd rozpatruje możliwość warunkowego umorzenia przed skierowaniem sprawy na rozprawę); sprzeciw jest dla sądu wiążący,
– wziąć udział w posiedzeniu dot. umorzenia postępowania z uwagi na niepoczytalność sprawcy bądź oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia,
-ma prawo wnieść apelację od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie.
Podsumowanie
Oskarżyciel posiłkowy to pokrzywdzony, który działa w postępowaniu sądowym w sprawie karnej jako strona procesu. Korzysta on z szeregu uprawnień procesowych, dzięki którym ma wpływ na tok sprawy. Co do zasady ta rola nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi obowiązkami. Aktywność oskarżyciela posiłkowego może jednak pomóc uzyskać satysfakcjonujący wyrok wobec przestępcy, dlatego warto z tej instytucji skorzystać.
—
Zdjęcie autorstwa Towfiqu barbhuiya z Pexels