Czynności prawnych można dokonywać zarówno osobiście jak i przez pełnomocnika. Udzielenie pełnomocnictwa zawczasu pozwala zabezpieczyć swoje interesy podczas nieobecności czy niedyspozycyjności, zwykłego braku czasu lub powierzyć prowadzenie spraw komuś o większym doświadczeniu i wiedzy. W tym artykule podpowiem, jak ustanowić pełnomocnika.
Zakres pełnomocnictwa.
Pełnomocnictwo to umocowanie do działania w imieniu i na rachunek mocodawcy. Oznacza to, że to sam mocodawca jest stroną czynności prawnych, do których staje w jego imieniu pełnomocnik.
Prawo cywilne wyróżnia trzy rodzaje pełnomocnictwa pod względem zakresowym. Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Pełnomocnictwo rodzajowe dotyczy wskazane w nim rodzaje czynności, zaś pełnomocnictwo szczególne upoważnia do dokonania konkretnej czynności. Przy pełnomocnictwie ogólnym, z uwagi na praktyczne problemy oceny, czy dane działania należą do czynności zwykłego zarządu, dobrą praktyką jest doprecyzowanie zakresu pełnomocnictwa. Warto po ogólnych sformułowaniach wymienić do jakich w szczególności czynności jest upoważniony pełnomocnik, opisując przedmiot i wskazując organy i instytucje przed którym ma działać pełnomocnik.
Forma pełnomocnictwa
Zgodnie z art. Art. 99. § 2 kodeksu cywilnego pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie. Z kolei art. 99 § 1.k.c wskazuje, że jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie. Oznacza to np, że pełnomocnictwo do sprzedaży nieruchomości (dokonywanej w formie aktu notarialnego) również będzie musiało być udzielone w formie aktu notarialnego. Pełnomocnictwo procesowe może być udzielone albo pisemnie, albo ustnie do protokołu rozprawy.
Z powyższych reguł wynika, że pełnomocnictwo rodzajowe lub szczególne może być co do zasady udzielone w dowolnej formie, także ustnej, czy w sposób dorozumiany, np. przez milczące akceptowanie działania pełnomocnika. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z 8 maja 2003 do sygn. II CKN 46/01 „Za szczególny wypadek dorozumianego pełnomocnictwa przyjmuje się w doktrynie także umocowanie płynące z przydzielenia kompetencji wynikających ze struktury osoby prawnej dla osób zajmujących się określonymi sprawami w określonej jednostce strukturalnej tej osoby prawnej.”
W praktyce pełnomocnictwo jest udzielane niemal zawsze pisemnie, gdy ustawa nie wymaga innej formy szczególnej. Pozwala to uniknąć wątpliwości co do samego faktu udzielenia pełnomocnictwa i co do jego zakresu. Poza tym, zazwyczaj przy zawieraniu umów kontrahenci będą prosić o wykazanie swojego umocowania. Najłatwiej zrobić to, legitymując się dokumentem.
Jakie elementy powinno zawierać pełnomocnictwo?
W przypadku pełnomocnictwa w formie pisemnej dokument musi zawierać oświadczenie woli o umocowaniu drugiej osoby, wskazywać zakres tego umocowania oraz oznaczenie osoby pełnomocnika, a pod takim oświadczeniem musi się znaleźć podpis mocodawcy. Prawo nie przewiduje konkretnych sformułowań, ale w obrocie utarły się takie sformułowania jak „udzielam pełnomocnictwa”, „upoważniam do działania w moim imieniu”. Istotne jest, aby sformułowanie odzwierciedlało w sposób jasny wolę mocodawcy.
Pozostałe elementy to tak właściwie kwestia praktyki i ułatwień dowodowych. Często mówi się o tych elementach jako o „koniecznych” z uwagi na ich istotne znaczenie w obrocie, a nie z uwagi na konkretny wymóg prawny. Należą do nich przede wszystkim data i miejscowość.
Zwyczajowo podaje się nr PESEL lub nr i serię dowodu lub adres zamieszkania mocodawcy i pełnomocnika. Nie jest tak, że bez tych danych pełnomocnictwo staje się nieważne. Jednak ich podanie, zwłaszcza nr PESEL (bo ten pozostaje niezmienny) pomaga wykazać przed kontrahentem ponad wszelką wątpliwość, że osoba stająca to właśnie ten pełnomocnik, o którym mowa w dokumencie. A to wszystko za pomocą dokumentu tożsamości z nr PESEL.
Kto może być pełnomocnikiem?
Pełnomocnikiem do dokonywania czynności pozasądowych może być każdy, kto posiada przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a więc osoba, która ukończyła 13 rok życia i nie została ubezwłasnowolniona całkowicie.
W postępowaniu sądowym pełnomocnikiem, zgodnie z art. 87 k.p.c. może być m.in. adwokat, radca prawny, osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony, osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, pracownik, gdy stroną jest osoba prawna lub przedsiębiorca, współuczestnik sporu, małżonek, rodzeństwo, zstępni, wstępni i osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Jakich czynności można dokonać przez pełnomocnika?
Zasadą jest, że czynności prawnych można dokonać bądź osobiście bądź przez pełnomocnika. Pierwszym wyjątkiem od tej reguły są czynności, co do których przepis prawny wymaga osobistego działania np. do sporządzenia testamentu. Drugim wyjątkiem są sytuacje, gdzie właściwość czynności prawnej wymaga osobistego działania. Przykładowo niedopuszczalne będzie udzielenie przez rodzica pełnomocnictwa ogólnego do wykonywania wszystkich czynności z zakresu władzy rodzicielskiej, w tym blankietowego pełnomocnictwa do wyrażania zgody na zabiegi medyczne, gdyż to rodzice sprawują władzę rodzicielską osobiście i na zasadzie wyłączności (por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia13 maja 2015 do sygn. akt: III CZP 19/15).
Jak korzystać z pełnomocnictwa?
Aby czynność prawna odniosła skutek dla mocodawcy, pełnomocnictwo trzeba przede wszystkim ujawnić drugiej stronie umowy. Działanie w cudzym imieniu może być także dorozumiane. Przykładowo domniemywa się, że osoba sprzedająca w lokalu dokonuje czynności prawnych z klientami na rzecz przedsiębiorstwa. Jeśli pełnomocnik nie ujawił, że działa w cudzym imieniu ani z kontekstu nie można tego wywnioskować, to czynność prawna odnosi skutki bezpośrednio dla samego „pełnomocnika”. Powstanie praw i obowiązków po stronie mocodawcy wymaga dokonania dalszych czynności prawnych pomiędzy „pełnomocnikiem” a mocodawcą.
Jak długo trwa umocowanie?
To zależy od woli mocodawcy. Może on bowiem z góry zastrzec datę, kiedy pełnomocnictwo wygasa. Mocodawca ma także prawo odwołać pełnomocnictwo w każdym czasie, chyba że zrzekł się odwołania z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Umocowanie co do zasady wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictw np. przerwanie prowadzenia spraw byłoby ze szkodą dla spadkobierców.
Udzielenie pełnomocnictwa jest czynnością nie nastręczających większych problemów. Warto zadbać o precyzyjne sformułowania, zwłaszcza poprzez wymienienie przewidywanych czynności, z jakimi może zetknąć się pełnomocnik lub wymienienie organów i instytucji, gdzie pełnomocnik będzie załatwiał sprawy. Z uwagi na to, że działania pełnomocnika wywołują bezpośredni skutek dla mocodawcy, znalezienie zaufanej osoby do tej roli jest absolutną koniecznością.