Prowadzenie sprawy w sądzie wiąże się z określonymi kosztami. Wstępne oszacowanie ryzyka finansowego może pomóc w decyzji, czy warto wdawać się w spór. W tym artykule przedstawię, co to są koszty procesu oraz skąd czerpać wiedzę o ich wysokości.
Koszty procesu
Na koszty procesu składają się:
– opłaty sądowe np. opłata od pozwu, apelacji, od wniosku o sporządzenie uzasadnienia,
– wydatki np. koszty tłumaczenia dokumentów na język polski, wynagrodzenie i zwrot kosztów biegłego, koszty stawiennictwa świadków (dojazdów, utraconego zarobku – ale tylko jeśli świadkowie zgłoszą takie żądanie), wynagrodzenie kuratora za sporządzenie wywiadu środowiskowego, koszty mediacji, jeśli była prowadzona, koszty ogłoszeń,
– wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika (adwokat, radca prawny, w niektórych kategoriach spraw rzecznik patentowy).
Opłaty sądowe
Wysokość opłat sądowych została uregulowana w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Akt ten określa należne opłaty za poszczególne czynność (np. wniesienie pozwu, wniesienie sprzeciwu, zażalenia) w poszczególnych kategoriach i rodzajach spraw. Przykładowo w sprawach o prawa majątkowe wysokość opłaty zależy od wartości przedmiotu sporu. Wartość przedmiotu sporu to zaś kwota, jakiej powód żąda w pozwie, lub wartość rzeczy, o którą toczy się sprawa.
Dla wartości przedmiotu sporu do 500 złotych – opłata wynosi 30 złotych;
– ponad 500 złotych do 1500 złotych – 100 złotych;
– ponad 1500 złotych do 4000 złotych – 200 złotych;
– ponad 4000 złotych do 7500 złotych – 400 złotych;
– ponad 7500 złotych do 10 000 złotych – 500 złotych;
– ponad 10 000 złotych do 15 000 złotych – 750 złotych;
– ponad 15 000 złotych do 20 000 złotych –1000 złotych
Kiedy wartość przedmiotu sporu wynosi więcej niż 20 000 zł, opłata stanowi 5% od tej sumy, ale nie więcej niż 200 000 zł.
W sprawach o rozwód, separację, ochronę dóbr osobistych, ochronę innych praw niemajątkowych ustawa przewiduje stałą opłatę w wysokości 600 zł. Wniosek o zniesienie współwłasności podlega opłacie 1000 zł, zaś gdy zawiera zgodny projekt podziału – tylko 300 zł.
To tylko niektóre przykłady opłat. Sama ustawa szczegółowo rozpisuje wysokość opłat w konkretnych rodzajach spraw. Pełniejszą informację o opłatach można zazwyczaj także znaleźć na stronie internetowej sądu.
Wydatki
Wydatki zależą od pojawienia się w toku sprawy określonych potrzeb. W pewnych kategoriach spraw z góry trzeba liczyć się z koniecznością przeprowadzenia dowodów wiążących się ze sporymi wydatkami. Tak jest z opinią biegłego. Przykładowo, przy zniesieniu współwłasności zazwyczaj przeprowadza się opinię biegłego rzeczoznawcy w celu wyceny nieruchomości, opinię biegłego geodety w celu wykonania projektu podziału gruntów lub opinię biegłego z zakresu budownictwa na okoliczność ustalenia samodzielności lokalów. Opinia biegłego lekarza odpowiedniej specjalności będzie nieodzowna wszędzie tam, gdzie istotą sprawy jest stan zdrowia np. w sprawach o zadośćuczynienie przy wypadku komunikacyjnym lub w sprawach o ubezwłasnowolnienie lub przy kwestionowaniu ważności testamentu z uwagi na to, że spadkodawca nie był w stanie świadomego i swobodnego wyrażenia woli.
Reguły wynagradzania biegłego są skomplikowane. Co do zasady stosuje się stawkę godzinową. Jej wysokość jest zróżnicowana m.in. z uwagi na dziedzinę czy kwalifikacje biegłego. Szczegółowe reguły ustalania stawki określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych. Trzeba się liczyć z tym, że opinia biegłego to wydatek od kilkuset nawet do kilku tysięcy złotych.
Wynagrodzenie pełnomocnika
Wynagrodzenia prawników zostały określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie i analogicznym rozporządzeniu w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Przepisy te przewidują minimalne stawki za reprezentację klienta w sprawie należącej do danej kategorii. Przykładowo w sprawie o wartości przedmiotu sprawy w granicach od 5 000 do 10 000 zł minimalna stawka wynagrodzenia prawnika wynosi 1800 zł. W sprawach o rozwód – 720 zł, o eksmisję 240 zł.
Faktyczne wynagrodzenie pełnomocnika określa umowa zawarta z klientem. Prawnik uwzględni rodzaj sprawy, stopień skomplikowania, przewidywany nakład czasu, własną wiedzę i doświadczenie. Wielowątkowa sprawa o rozwód może być nieraz bardziej czasochłonna, a więc i kosztowniejsza, niż prosta sprawa o zapłatę kwoty 5000 zł, która zakończy się na jednej rozprawie. Stawki minimalne z rozporządzenia mogą służyć jako punkt odniesienia dla prawnika przy wycenie jego pracy.
Stawki z rozporządzenia są jednak podstawą dla sądu zasądzenia dla strony wygrywającej od strony przegrywającej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (czyli wydatków strony na pełnomocnika). Strona wygrywająca dostaje więc kwotę ryczałtową, a sąd nie wnika, ile faktycznie strona zapłaciła swemu pełnomocnikowi.
Jak sąd orzeka o kosztach?
W postępowaniu procesowym (czyli tam, gdzie sprawę wszczyna się pozwem) zgodnie z art. 98§ 1 k.p.c sąd, na żądanie przeciwnika, zasądza od strony przegrywającej koszty procesu. Przykładowo, jeśli powód wygrał sprawę, sąd nakazuje pozwanemu zwrócić kwoty odpowiadające wysokości poniesionej opłaty sądowej od pozwu (oraz inne opłaty jeśli wystąpiły), koszty zastępstwa profesjonalnego pełnomocnika według stawki z rozporządzenia i koszty wydatków, jakie powód już zapłacił – np. zaliczki na wynagrodzenie biegłego. Sąd obciąża przegranego także kosztami wydatków, które tymczasowo poniósł sam sąd (Skarb Państwa). Jeśli powództwo zostało jedynie częściowo uwzględnione to sąd rozlicza koszty między strony proporcjonalnie do wygranej. Jeśli więc powództwo o zapłatę kwoty 2000 zł zostało uwzględnione do kwoty 1000 zł, a co do kwoty 1000 zł sąd je oddalił, to każda ze stron wygrała i przegrała w 50%. W takiej sytuacji sąd zazwyczaj sumuje wszystkie koszty i dzieli na pół.
W szczególnych przypadkach sąd może odstąpić od obciążania strony przegranej kosztami procesu. Chodzi tu np. o szczególnie trudną sytuację majątkową, przegranie sprawy w niewielkim stopniu czy inne specjalne okoliczności sprawy.
W postępowaniach nieprocesowych (czyli tam, gdzie sprawę wszczyna się wnioskiem) przyjmuje się, że teoretycznie nie ma przegranych, bo rozstrzygnięcie leży w interesie wszystkich uczestników. Każdy uczestnik ponosi koszty związane ze swoim udziałem we sprawie. Oznacza to, że sąd nie rozlicza już kosztów pomiędzy stronami. Jedynie wyjątkowo, kiedy interesy uczestników są sprzeczne, sąd może orzec o zwrocie kosztów postępowania, tak jak to czyni w postępowaniu procesowym.
Podsumowanie
Koszty procesu to opłaty sądowe, wydatki i wynagrodzenie pełnomocnika. Najłatwiej określić opłaty sądowe – wynikają one wprost z ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wydatki zależą od potrzeb w toku postępowania lecz i te można wstępnie oszacować w drodze analogii do podobnych spraw. Wynagrodzenie pełnomocnika reguluje zaś rynek usług prawniczych. Strona wygrywająca może liczyć na zwrot kosztów procesu, z tym że zwrot kosztów związanych z udziałem jej pełnomocnika otrzyma jedynie w stawce ryczałtowej.
_
Zdjęcie tytułowe autorstwa Mateusz Dach z Pexels