Zachowek to gwarantowana część z majątku spadkodawcy, którą powinni otrzymać jego najbliżsi. Zachowek to specyficzne roszczenie, realizujące obowiązki moralne i alimentacyjne pomiędzy najbliższą rodziną. Czy zatem zachowek jest dziedziczy tak jak zwykłe roszczenia majątkowe czy podlega specjalnym regulacjom?
Dziedziczenie zachowku tylko przez określone osoby.
Kwestie dziedziczenia roszczenia o zapłatę zachowku reguluje wprost art. 1002 kodeksy cywilnego. Przepis ten stanowi, że Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.
Przepis ten najlepiej zrozumieć na przykładzie. Adam dochodzi zachowku po swoim ojcu Piotrze. Adam zmarł, a cały spadek po nim odziedziczyła jego żona, para nie miała dzieci. Żona Adama jednak nie otrzyma zachowku po Piotrze, mimo tego, że Adam wystąpił już z roszczeniem do sądu. Jest ona bowiem synową wobec zmarłego Piotra. Synowa nie jest sama osobiście uprawniona do zachowku po teściu. Zatem żona Adama nie odziedziczyła roszczenia o zachowek po Piotrze, jakie przysługiwało Adamowi, mimo tego, że odziedziczyła wszystkie inne prawa majątkowe przysługujące Adamowi.
Gdyby para miała dzieci, które dziedziczyłyby po Adamie wespół z jego żoną, to dzieci mogłyby już otrzymać zachowek po Piotrze. Piotr był wobec nich dziadkiem, a wnukowie, zgodnie z art. 991 k.c. są uprawnieni do zachowku. Zatem dzieci odziedziczyłyby roszczenie o zachowek po Piotrze, jaki przysługiwał ich ojcu Adamowi.
Dokładne przeanalizowanie, czy dalszym spadkobiercom przysługuje roszczenie o zachowek, jest bardzo istotne. Wystąpienie z bezzasadnym roszczeniem do sądu może spowodować obciążenie kosztami procesowymi, które w przypadku postępowań o zachowek są zazwyczaj spore.
Dziedziczenie długu zachowkowego?
Kodeks cywilny bezpośrednio uregulował kwestie dziedziczenia roszczenia o zachowek z punktu widzenia osób uprawnionych. Przepisy jednak nie odnoszą się wprost do sytuacji odwrotnej – kiedy analizujemy, czy spadek obciąża dług w postaci obowiązku zapłaty zachowku wobec innych osób.
Chodzi tu na przykład o sytuację, kiedy obdarowany umiera, zanim zdążył rozliczyć się ze spadkobiercami uprawnionymi do zachowku. Osoby dziedziczące po obdarowanym, nie są jednak same osobami obdarowanymi. Przedmiot darowizny wchodzi do ich majątku tytułem dziedziczenia po bezpośrednim obdarowanym i nie ma bezpośredniego związku z osobą, po której krewni dochodzą zachowku.
Rozstrzygnięcia takie sytuacji podjął się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 kwietnia 2018 r. do sygnatury akt I CSK 381/17. Sąd Najwyższy wskazywał, że mimo tego, że art. 1000 § 1 k.c. wprost mówi tylko o odpowiedzialności bezpośredniego obdarowanego, to obowiązek zapłaty zachowku „może obciążać również następców prawnych obdarowanego. Spoczywający na obdarowanym obowiązek ma majątkowy i pieniężny charakter (…) Wreszcie, skoro roszczenie o zachowek z natury swej jest zbywalne (por. uchwałę z dnia 13 lutego 1975 r., III CZP 91/74, OSNCP 1976, nr 1, poz. 6) i – jakkolwiek z ograniczeniami – podlega dziedziczeniu, to konsekwentnie uznać należało możliwość przejścia na następców prawnych pod tytułem ogólnym również odpowiadającego mu obowiązku obdarowanego.”
Zatem w świetle powyższego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, można przyjąć, że obowiązek zapłaty zachowku jest dziedziczony na zasadach ogólnych.
Podsumowanie wiadomości o zachowku
Z punktu widzenia uprawnionego, roszczenie o zachowek jest dziedziczne, ale tylko w kręgu osób, które samodzielnie byłyby uprawnione wobec pierwotnego spadkodawcy. Odpowiedzialność za zapłatę zachowku z kolei jest dziedziczona na zasadach ogólnych. Jednak warto pamiętać, że odpowiedzialność za zapłatę zachowku podlega ograniczeniom, m.in. czasowym, wynikającym z terminu przedawnienia, czy ograniczeniom kwotowym, wynikającym z wartości wzbogacenia tytułem darowizny. Trzeba także pamiętać, że obecnie domyślnym sposobem nabycia spadku jest nabycie z dobrodziejstwem inwentarza, co w przypadku długu zachowku również może ograniczyć odpowiedzialność za zapłatę zachowku.
Zdjęcie autorstwa Skitterphoto z portalu Pexels.com