Klienci często pytają, czy członkowie ich rodzin mogą być świadkami w toczącym się postępowaniu. Ich obawy dotyczą oceny wiarygodności takiego świadka, skoro pozostaje on w bliskim stosunku ze stroną. W tym artykule przedstawiam, jak ta sprawa wygląda w przepisach i w praktyce.
Osoba bliska jako świadek
Przepisy postępowania cywilnego nie dyskwalifikują świadka z uwagi na bliski stosunek do strony. Często to właśnie osoby najbliższe posiadają największą wiedzę o sprawie właśnie z uwagi na relację ze stroną postępowania – biorą bezpośredni udział w wydarzeniach w jej życiu, mają informacje z osobistych rozmów i własnych obserwacji.
Małżonek lub inna osoba bliska nie tylko może być świadkiem, a wręcz bardzo często powinna. I tak też zazwyczaj doradzam moim klientom, jeśli wymaga tego charakter sprawy, a potencjalny świadek ma istotną wiedzę o okolicznościach, które mój klient potrzebuje udowodnić.
Wiarygodność osoby bliskiej
Bliska relacja rodzinna nie oznacza automatycznie, że świadek jest niewiarygodny. Przed przesłuchaniem każdy świadek jest pouczany o obowiązku zeznawania prawdy, odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, a także może zostać od niego odebrana przysięga. Powyższe ma zmotywować świadka, by zeznawał możliwie obiektywnie.
Oczywiste jest, ze każda osoba ma własny punkt widzenia i indywidualną wrażliwość. Przez to może odmiennie postrzegać pewne spraw czy inaczej je interpretować. Podczas przesłuchania sąd i strony zadają świadkowi pytania, dzięki czemu można dopytać o szczegóły, oddzielić opinie świadka od relacji o faktach, wychwycić niespójności, czy zaobserwować emocjonalne nastawienie do opisywanych wydarzeń i tendencyjność. Przykładowo, jeśli świadek zeznaje, że ktoś był wobec niego agresywny, sąd lub pełnomocnicy stron będą zapewne dążyć do wyjaśnienia, co dla świadka znaczy „bycie agresywnym” – jakie słowa padły, jakiego zachowania konkretnie dopuścił się agresor.
Złożone zeznania są także porównywane z pozostałym materiałem dowodowym – z zeznaniami innych osób, z dowodami z dokumentów i tak dalej. Sąd, zgodnie z art. 233 k.p.c. ocenia wiarygodność i moc dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ma przy tym obowiązek kierować się zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Jeśli zeznania małżonka lub innej osoby bliskiej pozostają wyważone, spójne i logiczne oraz korespondują z pozostałymi dowodami, nie ma podstaw by odmawiać im wiarygodności tylko z uwagi na bliską relację do strony.
Warto zauważyć, że w postępowaniu cywilnym występuje także dowód z przesłuchania stron. Tak więc sama osoba zaangażowana w spór przedstawia sądowi swoją relację. Również i w tym przypadku przesłuchanie może dostarczyć cennych i wiarygodnych informacji o sprawie oraz być podstawą rozstrzygnięcia. Jeśli więc sama strona może złożyć wiarygodne zeznania o sobie samej, tym bardziej może to zrobić jej małżonek.
Prawo do odmowy składania zeznań
Każda osoba powołana na świadka ma obowiązek publiczny złożyć zeznania. Sąd nie może jednak zmusić nikogo do składania zeznań przeciwko osobie najbliższej. Zgodnie z art. 261 k.p.c. osobom najbliższym to jest: małżonkowi, wstępnym (rodzicom, dziadkom), zstępnym (dzieciom, wnukom), rodzeństwu oraz powinowatym w tym stopniu (teściowie, szwagier, bratowa, pasierb, ojczym i macocha) przysługuje prawo do odmowy zeznań.
Odmowa składania zeznań nie powinna być traktowana jako sygnał, że świadek chciałby ukryć coś niekorzystnego o swoim bliskim. Często powodem skorzystania z tego uprawnienia jest niechęć do mieszania się w konflikt stron, czy nawet chęć uniknięcia obciążenia emocjonalnego związanego z uczestnictwem w sprawie.
Dodatkowo świadkowie, bez względu na pokrewieństwo do stron, mają prawo odmówić odpowiedzi na zadane im pytania, jeżeli zeznania mogłyby narazić jego lub osobę bliską na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową czy wiązałoby się to z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
Podsumowanie
W przepisach postępowania cywilnego nie ma reguły, która automatycznie dyskwalifikowałaby zeznania osób najbliższych. Często jest to bardzo cenny dowód, z którego warto skorzystać. Tak jak w przypadku innych dowodów, zeznania osoby bliskiej są poddawane ocenie co do ich wiarygodności. Badaniu podlega ich wewnętrzna spójność, logiczność, emocjonalne nastawienie świadka, a także to, czy zeznania korespondują z pozostałym materiałem dowodowym. Korzystnie będzie zgromadzić także inne dowody np. świadków niezwiązanych ze stronami postępowania, czy dowody z dokumentów o obiektywnej treści, aby dodatkowo wesprzeć swoje stanowisko w procesie, lecz ich brak nie przesądza jeszcze o przegranej.
Zdjęcie autorstwa EKATERINA BOLOVTSOVA z Pexels