Przedawnienie roszczeń ma istotne znaczenie dla obrotu prawnego. Po upływie terminu przedawnienia zobowiązania co prawda istnieją, ale wierzyciel co do zasady traci możliwość przymusowego wyegzekwowania ich na drodze sądowej. Znajomość zasad obliczenia terminu przydaje się zwłaszcza w sporze z windykatorami.
Rozpoczęcie biegu przedawnienia
Bieg terminu przedawnienia co do zasady rozpoczyna się od dnia, w którym świadczenie stało się wymagalne. Jest to dzień następujący po określonym w umowie terminie zapłaty ceny. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Reguła ta ma zastosowanie np. w przypadku nienależytego wykonania zobowiązania umownego. Przedawnienie zaczyna biec praktycznie od momentu zdarzenia wywołującego szkodę, bez względu na to czy kontrahent wystosował już wezwanie do naprawienia szkody.
Przykład: Pan Jan zlecił firmie budowlanej wykonanie dachu. Po oddaniu robót w maju okazało się, że dach przecieka, a woda deszczowa zalała poddasze. Pan Jan wezwał firmę budowlaną do zapłaty odszkodowania dopiero we wrześniu. Termin przedawnienia roszczenia rozpoczął biec w maju od dnia zalania.
Terminy przedawnienia
Art. 118 i art. 125 kodeksu cywilnego wprowadzają ogólne terminy przedawnienia:
– 3 lata dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz do roszczeń związanych z działalnością gospodarczą,
– 6 lat dla pozostałych roszczeń i dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu właściwego do rozpoznawania danych spraw.
Koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Oznacza to, że powyższe terminy przedawnienia to tak naprawdę:
– 3 lata + do końca roku kalendarzowego
-6 lat + do końca roku kalendarzowego
Przykład: Pan Jan miał spłacić do dnia 5 marca 2020 roku kwotę 10 000 zł z tytułu umowy pożyczki z firmą pożyczkową. 6 marca 2020 roszczenie o zwrot pożyczki stało się wymagalne. Firma zajmuje się udzielaniem pożyczek w ramach prowadzenia działalności, dlatego zastosowanie znajdzie 3-letni termin przedawnienia. Do 06 marca 2020 dodajemy 3 lata + dni pozostające do końca roku kalendarzowego, a więc przedawnienie w tym przypadku nastąpi z dniem 31 grudnia 2023.
Trzeba jednak mieć na uwadze, że dla poszczególnych sytuacji i typów umów często obowiązują odmienne terminy przedawnienia. Regulacje te są dość zawiłe. Różnice pojawiają się nie tylko w terminach, ale także w datach od których należy liczyć początek biegu terminy. Nie wystarczy jedynie przeczytanie zasad ogólnych, konieczne jest sięgnięcie do szczegółowych przepisów. Przykładowo:
-roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu w terminie 3 lat (+ do końca roku kal.) od dowiedzenia się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia,
-gdy szkoda wynikła ze zbrodni lub występku – w terminie 20 lat (+ do końca roku kal.) od daty popełnienia przestępstwa,
-roszczenie sprzedawcy w ramach działalności gospodarczej/rzemieślniczej/ rolniczej przedawnia się w 2 lata (+ do końca roku kal.)
-roszczenia związane z korzystaniem lub dzierżeniem rzeczy przedawniają się w terminie 1 roku od zwrotu rzeczy. Dotyczy to m.in. wzajemnych roszczeń właściciela i użytkownika, zastawcy i zastawnika, wynajmującego i najemcy – co do roszczeń odszkodowawczych z tytułu zniszczenia rzeczy i nakładów na rzecz. Nie można jednak stosować tutaj automatyzmu, nie wszystkie roszczenia pomiędzy tymi osobami objęte są powyższym terminem. Roszczenie o zapłatę czynszu najemnego przedawnia się bowiem w terminie 3 letnim (+ do końca roku kal.) jako świadczenie okresowe
-roszczenia z tytułu umowy przedwstępnej przedawniają się w terminie roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta
-roszczenie o zniesienie współwłasności nie przedawnia się nigdy
Zawieszenie biegu przedawnienia
Kodeks cywilny przewiduje także przypadki, w których bieg przedawnienia nie rozpoczyna się lub ulega zawieszeniu. Dotyczy to roszczeń małoletnich dzieci przeciwko rodzicom, osób ubezwłasnowolnionych przeciwko opiekunom i kuratorom, małżonkowi przeciwko drugiemu małżonkowi – na czas trwania tych relacji. Do zawieszenia dochodzi także z powodu siły wyższej, która uniemożliwia uprawnionemu dochodzenie roszczenia przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania tej przeszkody.
Przykład: Małżonkowie po 20 latach postanowili się rozwieść. Przy podziale majątku wspólnego mogą rozliczyć nakłady na majątek wspólny poczynione nawet 20 lat temu.
Przerwanie biegu przedawnienia
Najistotniejsza dla dłużnika jest jednak wiedza, kiedy bieg przedawnienia ulega przerwaniu i zaczyna biec na nowo. Zgodnie z art.123 kodeksy cywilnego, są to:
-każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Chodzi tu o np. zawezwanie do próby ugodowej, skuteczne wniesienie powództwa, złożenie wniosku o egzekucję komorniczą i tym podobne,
-poprzez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Do tej kategorii należy zawarcie ugody (pozasądowej), czy złożenie wniosku o rozłożenie zaległości na raty. Może ono przybrać nawet formę nieformalnego e-maila z prośbą o cierpliwość i obietnicą szybkiego spełnienia świadczenia
-poprzez wszczęcie mediacji
Przedawnienie na starych czy nowych zasadach?
Obecne zasady przedawnienia są wynikiem nowelizacji kodeksu cywilnego z 9 lipca 2018 r. Skróciła ona podstawowy 10-letni termin przedawnienia do lat 6 oraz wprowadziła zasadę upływu terminu na koniec roku kalendarzowego dla terminów dwuletnich i dłuższych. W niektórych sytuacjach zastosowanie znajdą jeszcze stare zasady. Kwestie te regulują przepisy przejściowe. O tym, czy stosować stare czy nowe zasady przeczytasz tutaj.
Regulacje dotyczące przedawnienia są niestety dość zawiłe. Warto jednak zapoznać się choć z zasadami ogólnymi, pamiętać o możliwości przerwania biegu przedawnienia przez czynności przed sądem, komornikiem i poprzez uznanie roszczenia. Sprawdzenie długu pod kątem przedawnienia to jedna z pierwszych czynności, jakie należy dokonać po otrzymaniu wezwania do zapłaty. Może to nawet całkowicie rozwiązać problemową sytuację ze starym długiem.