Rodziny osób chorych psychicznie często zastanawiają się, jak dalej działać na gruncie prawnym. Ubiegać się o ubezwłasnowolnienie chorego czy starać się o przymusowe leczenie psychiatryczne? Te dwie drogi wcale się nie wykluczają, czasami wręcz warto postarać się i o ubezwłasnowolnienie i o przymusowe leczenie.
Powody i cele ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie całkowite stosuje się, jeżeli osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna. Ubezwłasnowolnienie częściowe stosuje się, jeżeli z powodów opisanych wyżej osoba chora potrzebuje pomocy do prowadzenia jej spraw, lecz jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Dla ubezwłasnowolnionego częściowo ustanawia się kuratora.
Celem ubezwłasnowolnienia jest opieka nad osobą chorą i jej majątkiem – a to w formie wyręczania jej lub pomocy w prowadzeniu jej spraw życia codziennego. Ubezwłasnowolnienie trwa aż do czasu jego uchylenia przez sąd (a to nastąpi, gdy ustaną powody ubezwłasnowolnienia).
Powody i cele przymusowego leczenia psychiatrycznego.
Powodem przymusowego przyjęcia do szpitala psychiatrycznego jest istnienie choroby psychicznej, która dodatkowo ma konkretnie wskazane w przepisach konsekwencje dla osoby chorej. Sama choroba psychiczna, z którą da się jednak funkcjonować w społeczeństwie zazwyczaj nie jest wystarczająca. Te dodatkowe okoliczności to:
-stan bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia osoby chorej lub osób trzecich (jest to tzw. tryb nagły przyjęcia do szpitala),
-stan, w którym dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego (tryb wnioskowy),
-stan, w którym osoba chora jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia (tryb wnioskowy).
Zatem celem przyjęcia do szpitala – jest właśnie zmuszenie chorego do leczenia, aby odwrócić bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia lub poważne konsekwencje nieleczenia (takie jak znaczne pogłębianie się choroby, utrwalenie zaburzeń, trwanie stanu niesamodzielności). W razie wątpliwości, czy osoba chora powinna być już leczona przymusowo, warto porozmawiać z psychiatrą.
Skutki ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie skutkuje tym, że osoba ubezwłasnowolniona traci pełną zdolność do czynności prawnych. Z punktu widzenia prawa jej sytuacja przypomina sytuację dziecka, które nie może samodzielnie zawierać ważniejszych umów. Ustanawia się dla niej opiekuna prawnego. Uproszczając, osoba ubezwłasnowolniona całkowicie jest pod względem prawnym jak dziecko do lat 13. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo – jak dziecko pomiędzy 13-18 r. życia. Jakie umowy może zawierać dziecko – i analogicznie osoba ubezwłasnowolniona – przeczytają Państwo tutaj.
Osoba ubezwłasnowolniona nadal ma prawo decydować o swoim leczeniu, także psychiatrycznym. Zgodnie z art. 17 ust. 3. ust. o prawach pacjenta osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Jeśli więc ubezwłasnowolniony nie zgadza się na umieszczenie go w szpitalu psychiatrycznym, nie obędzie się bez interwencji sądu.
Skutki orzeczenia przymusowego leczenia psychiatrycznego.
Postanowienie sądu kierujące osobę chorą na przymusowe leczenie psychiatryczne skutkuje tym, że osoba jest przymusowo przyjmowana do szpitala psychiatrycznego i równie przymusowo leczona. Po zakończeniu terapii jest ona wypisywana ze szpitala i ma pełną swobodę działania. W chwili wypisu ze szpitala, orzeczenie sądu zostaje już w całości „wykonane” i nie rodzi już dla takiej osoby dalszych skutków prawnych.
Najczęściej leczenie szpitalne pozwala w pewnym stopniu podleczyć chorobę, tak by osoba chora mogła już samodzielnie kontynuować terapię. Osoba chora zyskuje większą świadomość swoich problemów zdrowotnych. Jest to szansa, aby już samodzielnie kontynuowała ambulatoryjne wizyty u psychiatry.
Osoba chora psychicznie, którą sąd skierował na leczenie, teoretycznie nadal może sama dokonywać różnych czynności prawnych – przeszkodą jest jedynie fakt, że w szpitalu nie ma ku temu faktycznych możliwości. Można sobie wyobrazić sytuację, że osoba chora zawarła niekorzystną dla siebie umowę w okresie oczekiwania od wydania orzeczenia do czasu umieszczenia w szpitalu. Może dojść też do takiej sytuacji, że po wyjściu ze szpitala, mimo poprawy, osoba chora nadal nie jest w stanie racjonalnie kierować swoimi sprawami, a dokonuje różnych, krzywdzących jej interesy czynności prawnych.
Doraźną ochroną przed skutkami zawartych umów może być art. 82 kodeksu cywilnego. Sanowi on, że Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej (…). Dopiero jednak ubezwłasnowolnienie pozwala w sposób trwały zabezpieczyć sytuację prawną osoby chorej przed jej nierozważnymi decyzjami lub brakiem działania.
Podsumowanie
W ubezwłasnowolnieniu chodzi o zaopiekowanie się sprawami osobistymi i majątkowymi osoby chorej, która nie jest w stanie samodzielnie prowadzić swoich spraw albo potrzebuje przy tym pomocy. Postępowaniem o ubezwłasnowolnienie nie da się zmusić chorego do podjęcia leczenia wbrew jego woli. Z kolei postępowanie o przymusowe leczenie psychiatryczne ma za zadanie jedynie spowodować, że osoba chora zostanie objęta leczeniem. Nie wpływa to na jej sferę osobistą (poza leczeniem) i majątkową.
Przymusowe leczenie psychiatryczne daje szanse osobie chorej na odzyskanie samodzielności. Jednakże, może dojść do sytuacji, że osoba chora będzie potrzebować zarówno skierowania ją na przymusowe leczenie jak i długofalowej opieki nad jej sprawami osobistymi i majątkowymi, które zapewni jej ubezwłasnowolnienie. W każdym wypadku należy indywidualnie ocenić, które rozwiązanie prawne będzie najbardziej korzystne dla osoby chorej.
___
Fotografia autorstwa Karoliny Grabowskiej z portalu www.pexels.com